اقتصاد دریا محور و توسعه روستاهای ساحلی؛ پیشران پایداری و تحول منطقه‌ای
اقتصاد دریا محور به عنوان یکی از راهبردهای کلان توسعه، رویکردی است که بر بهره‌برداری پایدار از منابع و ظرفیت‌های گسترده آبی همچون دریاها، اقیانوس‌ها، دریاچه‌ها، سواحل و جزایر استوار است. این رویکرد صرفاً محدود به فعالیت‌هایی مانند شیلات یا گردشگری دریایی نمی‌شود، بلکه حمایت از صنایع مرتبط با آب، حمل‌ونقل دریایی، انرژی‌های تجدیدپذیر، آبزی پروری، بیوتکنولوژی دریایی، معدن‌کاری دریا و زنجیره‌های نوین ارزش را نیز در برمی‌گیرد.
جایگاه اقتصاد دریامحور در چشم‌انداز ایران
با در نظر داشتن حدود ۵۸۰۰ کیلومتر مرز دریایی در ایران و دسترسی ویژه کشور به خلیج فارس، دریای عمان، دریای خزر و حتی اقیانوس هند، شرایطی استثنایی برای توسعه فعالیت‌های اقتصاد دریامحور به‌وجود آمده است. این گستره جغرافیایی فرصت کم‌نظیری را برای نوسازی ساختارهای اقتصادی، ایجاد اشتغال پایدار، بهبود رفاه اجتماعی و ارتقای جایگاه ایران در عرصه تجارت منطقه ای و بین‌المللی فراهم می‌کند.
توسعه روستاهای ساحلی؛ پیوند معیشت بومی با تحول ملی
روستاهای ساحلی، غالباً در نوار مرزی آبی مستقر هستند و برخورداری از منابع دریا امکان متنوع‌سازی اقتصاد محلی و کاهش وابستگی به کشاورزی سنتی یا فعالیت‌های محدود را ایجاد می‌کند. مولفه‌هایی مانند ماهیگیری، گردشگری دریایی و ساحلی، حمل‌ونقل دریایی محلی، صنایع دستی وابسته به آبزیان و فرآوری محصولات دریایی می‌توانند سهم قابل توجهی از اشتغال و درآمد روستاییان را تأمین کنند.
اثرگذاری اقتصاد دریامحور بر ساختار اجتماعی روستا
استفاده فعال از ظرفیت‌های پهنه‌های آبی باعث ایجاد فرصت‌های مختلف شغلی، افزایش سرمایه اجتماعی روستا، جذب جوانان و جلوگیری از مهاجرت نیروی کار به شهرها می‌شود. ایجاد واحدهای فرآوری و بسته‌بندی محصولات دریایی، توسعه بازارچه‌های محلی و گسترش شبکه‌های بازرگانی منطقه‌ای، حلقه‌های زنجیره ارزش را از سطح تولید به صنایع تبدیلی و خدمات گسترش میدهد.
راهکارهای توسعه روستاهای ساحلی با محوریت اقتصاد آبی
تقویت زیرساخت‌ها و خدمات عمومی: به‌روزرسانی بندرهای محلی، توسعه اسکله‌ها، ارتقا شبکه حمل‌ونقل ساحلی و بهبود راههای دسترسی، الزامی برای رونق فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با دریا و جذب سرمایه‌گذاری است. همچنین احداث مراکز آموزشی، پزشکی و فرهنگی در روستاهای ساحلی زمینه ماندگاری جمعیت مولد را فراهم می‌سازد.
آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی: ارائه دوره‌های تخصصی در حوزه آبزی‌پروری، صید و فرآوری آبزیان، گردشگری دریایی، خدمات بندری و حتی زبان‌های خارجی، مهارت روستاییان را متناسب با اقتضائات اقتصاد نوین ساحلی ارتقا می‌بخشد.
حفظ و ارتقای استانداردهای زیستمحیطی: بهره‌برداری پایدار مستلزم رعایت ضوابط زیستمحیطی، مدیریت صحیح منابع آب و خاک، بازسازی زیستگاه‌های آسیب‌دیده و کنترل آلودگی ساحل و دریاست. حفاظت از تنوع زیستی دریایی و کاهش فشار بهره‌برداری نامتعارف، استمرار منابع درآمدی روستاییان را تضمین می‌کند.
متنوع‌سازی اقتصاد روستاهای ساحلی
توسعه فعالیت‌هایی نظیر گردشگری ساحلی، ماهیگیری ورزشی و گردشگری صیادی، برگزاری جشنواره محصولات دریایی، توسعه رستوران‌ها و مراکز اقامت روستایی با تکیه بر ظرفیت آبی و زیبایی‌های طبیعی، از راهکارهای مؤثر در افزایش درآمد و تنوع اقتصادی این روستاهاست. ایجاد صنایع تبدیلی کوچک (مانند تهیه محصولات غذایی دریایی یا صنایع دستی دریامحور)، بازارهای محلی، و کارگاه‌های کارآفرینی نیز به کاهش وابستگی به یک صنعت خاص و پایداری درآمدی روستاها کمک می‌کند.
نقش جامعه محلی و مشارکت بومیان
تجربه‌های موفق جهانی و پژوهش‌های متعدد داخلی نشان میدهد هرگونه تحول پایدار در اقتصاد روستاهای ساحلی بدون مشارکت فعال جامعه بومی محکوم به شکست است. تقویت حس تعلق محلی، فراگیر کردن آموزش‌های نوین و امکان استفاده از نوآوری‌های فناورانه، انگیزه حضور نظام‌مند مردم در فرآیندهای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری را افزایش میدهد. نهادهای محلی و شوراهای روستایی نقش کلیدی در تسهیل این فرایند دارند.
چالش‌ها و فرصت‌ها
هرچند بسترهای توسعه اقتصاد دریامحور در ایران فراهم است، اما چالش‌هایی نظیر محدودیت زیرساختی در برخی سواحل، کاستی‌های آموزشی، ضعف هم‌افزایی نهادها، آسیب‌های زیستمحیطی، نوسانات بازارهای جهانی، و کوته‌نگری در سیاست‌گذاری‌ها همچنان موانع تحقق کامل این ظرفیت‌ها هستند. با این حال، افزایش توجه راهبردی به سواحل جنوب و شمال، به‌ویژه مناطق آزاد و سواحل مکران، توسعه بنادر، رونق صنایع شیلاتی و گردشگری ساحلی، و بسیج منابع ملی می‌تواند این چالش‌ها را به فرصت بدل کند.
آینده نگری و چشم‌انداز توسعه
حرکت به سوی اقتصادی دریامحور و شکوفایی روستاهای ساحلی نیازمند تدوین برنامه‌های کلان، ایجاد قطب‌های توسعه دریایی، تقویت جایگاه ایران در زنجیره ارزش اقتصاد آبی منطقه و گسترش ارتباط با بازارهای بین‌المللی است. تأکید بر عدالت فضایی و توزیع متوازن جمعیت و ثروت، پایداری معیشت روستاییان را تضمین خواهد کرد و زمینه ساز تحول اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در این مناطق خواهد شد.
در نهایت، گذار به اقتصاد دریامحور نه تنها فرصتی تاریخی برای افزایش تولید ناخالص ملی و رونق صادرات و اشتغال‌زایی است، بلکه با بهبود کیفیت زندگی در روستاهای ساحلی، می‌تواند نقش بی‌بدیلی در تحقق توسعه پایدار و متوازن کشور ایفا کند. توجه حاکمیت، هم‌افزایی بین حوزه‌های مختلف و سرمایه‌گذاری هدفمند در حوزه‌های آبی، ایران را در زمره کشورهای پیشرو در اقتصاد آبی قرار خواهد داد.
نویسنده: کمال حسینی
نظری برای این وجود ندارد.