تکثیر و پرورش آبزیان؛ مزایا و چالش‌ها
مقدمه
تکثیر و پرورش آبزیان به عنوان یکی از بخش‌های کلیدی صنعت شیلات، در دهه‌های اخیر رشد چشمگیری را تجربه کرده و به یکی از مهم‌ترین راهکارها برای تأمین غذای سالم و پایدار در سطح جهان تبدیل شده است. افزایش جمعیت، فشار بر منابع طبیعی و تغییرات اقلیمی، ضرورت توسعه روش‌های نوین آبزی‌پروری را بیش از پیش آشکار کرده است.
بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در سال 2024، تولید جهانی آبزی‌پروری در سال 2022 به رقم بی‌سابقه 130.9 میلیون تن رسید که 94.4 میلیون تن آن مربوط به انواع آبزیان و 36.5 میلیون تن به جلبک‌ها و گیاهان دریایی اختصاص داشت. ارزش تخمینی این تولیدات در سطح جهانی بیش از 312.8 میلیارد دلار برآورد شده است. پنج کشور چین، اندونزی، هند، ویتنام و بنگلادش در مجموع بیش از 89.8 درصد از کل تولید جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.
در ایران نیز این صنعت رشد قابل توجهی داشته است. طبق آخرین آمار، تولید کل آبزیان کشور در سال ۱۴۰۲ به حدود ۱ میلیون و ۴۱۸ هزار تن رسید که شامل ۱ میلیون و ۴۶ هزار تن صید دریایی و داخلی و ۳۷۲ هزار تن آبزی‌پروری بود. این رقم در هفت ماهه نخست سال ۱۴۰۳ با ۳۲ درصد رشد به بیش از ۵۰۰ هزار تن افزایش یافت. ایران هم‌اکنون رتبه نخست جهان در تولید قزل‌آلا و رتبه ۱۳ در پرورش میگو را به خود اختصاص داده است.
مزایای پرورش آبزیان
۱. تأمین غذای سالم و مغذی
آبزیان منبع غنی پروتئین باکیفیت، اسیدهای چرب امگا-۳، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند. مصرف منظم ماهی و محصولات دریایی می‌تواند در کاهش خطر بیماری‌های قلبی، بهبود عملکرد مغز، کاهش التهاب و تقویت سیستم ایمنی بدن نقش مؤثری ایفا کند. به همین دلیل، بسیاری از سازمان‌های بهداشتی جهان توصیه می‌کنند که حداقل دو وعده ماهی در هفته در رژیم غذایی گنجانده شود.
۲. کاهش فشار بر منابع طبیعی
صید بی‌رویه یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای اکوسیستم‌های دریایی است. توسعه مزارع پرورش آبزیان باعث می‌شود فشار بر ذخایر طبیعی کاهش یابد و گونه‌های در معرض خطر فرصت بازسازی پیدا کنند. این روش همچنین به تنوع‌بخشی به منابع غذایی کمک می‌کند.
۳. ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی
صنعت آبزی‌پروری می‌تواند فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیم زیادی ایجاد کند. این فرصت‌ها شامل پرورش‌دهندگان، کارشناسان تغذیه، دامپزشکان آبزیان، کارگران فنی، بازاریابان و حتی فعالان حوزه صادرات می‌شود. علاوه بر این، توسعه این صنعت به رونق اقتصادی مناطق روستایی و ساحلی کمک کرده و باعث ایجاد زنجیره‌های ارزش افزوده می‌شود.
۴. پایداری محیط‌زیست
در مقایسه با صید سنتی، پرورش کنترل‌شده آبزیان اثرات کمتری بر زیستگاه‌های طبیعی دارد. با طراحی صحیح مزارع و مدیریت بهینه، می‌توان از تخریب زیستگاه‌های حساس دریایی جلوگیری کرد و همزمان بهره‌وری تولید را افزایش داد.
چالش‌های پیش روی پرورش آبزیان
۱. کیفیت آب
کیفیت آب یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت در آبزی‌پروری است. تغییرات دما، آلودگی ناشی از مواد شیمیایی، فلزات سنگین و پسماندها می‌تواند سلامت و رشد آبزیان را تهدید کند. به همین دلیل، نظارت مداوم بر شاخص‌هایی مانند pH، اکسیژن محلول، شوری و میزان آمونیاک ضروری است.
۲. بیماری‌ها و آفات
بیماری‌های ویروسی، باکتریایی و انگلی می‌توانند خسارات سنگینی به تولید وارد کنند و گاهی تا ۳۰ درصد کل محصول را از بین ببرند. مدیریت بهداشت مزارع، قرنطینه، واکسیناسیون و پایش منظم از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری هستند.
۳. تغذیه و هزینه‌های آن
تأمین جیره غذایی باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پرورش‌دهندگان است. انتخاب مواد اولیه مناسب که هم از نظر ارزش غذایی مطلوب باشد و هم هزینه زیادی نداشته باشد، نیازمند دانش تخصصی و تحقیقات مداوم است.
۴. تغییرات اقلیمی
افزایش دمای آب، تغییر الگوهای بارندگی و نوسانات سطح آب دریاها می‌تواند به شدت بر عملکرد مزارع پرورش ماهی و میگو اثر بگذارد. این تغییرات علاوه بر کاهش بهره‌وری، ممکن است موجب افزایش شیوع بیماری‌ها نیز شود.
۵. نوسانات بازار و قیمت‌ها
بازار محصولات آبزی تحت تأثیر عوامل متعددی مانند بحران‌های اقتصادی، تغییر سلیقه مصرف‌کنندگان و رقابت بین‌المللی قرار دارد. این نوسانات می‌توانند پایداری مالی کسب‌وکارهای پرورش آبزیان را تهدید کنند.
راهکارهای موفقیت در پرورش آبزیان
مدیریت کیفیت آب
استفاده از سیستم‌های تصفیه پیشرفته، کنترل پارامترهای شیمیایی و فیزیکی آب، و پایش مداوم شرایط می‌تواند سلامت و رشد آبزیان را تضمین کند.
پیشگیری و کنترل بیماری‌ها
اجرای برنامه‌های واکسیناسیون، رعایت بهداشت، آموزش پرورش‌دهندگان و استفاده از تجهیزات استاندارد می‌تواند خطر شیوع بیماری‌ها را کاهش دهد.
انتخاب و تأمین غذای مناسب
شناخت نیازهای تغذیه‌ای هر گونه، انتخاب جیره متعادل و استفاده از منابع غذایی پایدار می‌تواند کیفیت نهایی محصول را ارتقا دهد.
توسعه فناوری‌های نوین
سیستم‌های بسته، هیدروپونیک و پرورش در محیط‌های کنترل‌شده از جمله فناوری‌هایی هستند که بهره‌وری را افزایش داده و مصرف منابع را کاهش می‌دهند.
آموزش و ارتقای دانش
سرمایه‌گذاری در آموزش مستمر پرورش‌دهندگان، کارگران و متخصصان می‌تواند خطرات ناشی از سوءمدیریت را کاهش داده و بهره‌وری را افزایش دهد.
نقش نگار نصر در توسعه صنعت آبزی‌پروری
شرکت بین‌المللی نگار نصر با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی و همکاری با کسب‌وکارهای فعال در حوزه تکثیر و پرورش آبزیان، گام‌های مؤثری در پیشرفت این صنعت برداشته است. این شرکت با شناسایی مجموعه‌های تولیدی و پرورشی، حمایت از نوآوری‌های بومی و استفاده از نیروهای متخصص، به توسعه پایدار و علمی صنعت آبزی‌پروری در کشور کمک می‌کند.
نویسنده: کمال حسینی
نظری برای این وجود ندارد.