صنعت آبزی‌پروری جهان در دو دهه اخیر رشد چشمگیری داشته و اکنون بخش قابل توجهی از پروتئین مورد نیاز بشر را تأمین می‌کند. در این میان، هچری و مولدسازی آبزیان به عنوان پایه‌ای‌ترین مراحل تولید، نقشی کلیدی در کیفیت، کمیت و پایداری صنعت ایفا می‌کند. بدون این دو حلقه، تداوم تولید و تجارت آبزیان امکان‌پذیر نبوده و رشد صنعت با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شود.
هچری آبزیان؛ تولد نوین یک صنعت
هچری (Hatchery) به مجموعه‌ای از تأسیسات و فرآیندهای تخصصی گفته می‌شود که در آن تخم‌های آبزیان (ماهی، میگو، خاویار و …) تحت شرایط کنترل‌شده محیطی، بهداشتی و تغذیه‌ای به لارو و بچه‌ماهی یا پس‌لارو میگو تبدیل می‌شوند. این مرحله بسیار حساس است و نیاز به دانش فنی، تجهیزات پیشرفته و مدیریت دقیق دارد.
کمبود هچری‌های مدرن، یکی از موانع اصلی رشد تولید در بسیاری از کشورهاست. هچری، نقطه شروع زنجیره تولید آبزیان است و اگر در این مرحله دقت و نظارت کافی نباشد، کیفیت و سلامت ماهیان و میگوهای پرورشی تا پایان دوره تولید تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
مولدسازی آبزیان؛ ژنتیک، سلامت و آینده صنعت
مولدسازی (Broodstock Development) یعنی تولید ماهیان یا میگوهای بالغ و سالمی که توانایی تولید تخم یا اسپرم باکیفیت را دارند. این مرحله نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت، انتخاب ژنتیکی، مدیریت بهداشت و تغذیه ویژه است. مولدهای خوب، نه‌تنها از نظر جسمی سالم هستند، بلکه از نظر ژنتیکی نیز برتری دارند و می‌توانند نسل‌های بعدی را از نظر رشد، مقاومت به بیماری و کیفیت محصول بهبود بخشند.
مولدسازی در صنعت آبزی‌پروری چند هدف اساسی دارد:
حفظ و بهبود ذخایر ژنتیکی گونه‌های باارزش
تولید لارو و بچه‌ماهی سالم و قوی
کاهش وابستگی به ذخایر طبیعی و کمک به حفظ محیط زیست
افزایش بهره‌وری و کیفیت محصول نهایی
پاسخ به تقاضای فزاینده بازارهای داخلی و صادراتی
مدیریت بهداشتی و قرنطینه در مولدسازی
مدیریت بهداشت در مراکز مولدسازی بسیار حیاتی است. ماهیان مولد باید تحت نظارت دامپزشکی قرار گیرند، واکسینه شوند و در صورت مشاهده هرگونه بیماری، قرنطینه و درمان شوند. سیستم‌های تصفیه آب، کنترل دما و اکسیژن، و مدیریت تغذیه از الزامات اصلی این مراکز است که تضمین‌کننده سلامت مولدها و محصولات آن‌هاست.
فناوری و نوآوری در هچری و مولدسازی
امروزه، تکنیک‌های نوین تکثیر مصنوعی، لقاح مصنوعی، تغییر جنسیت، استفاده از هورمون‌ها و مدیریت نور و دما در هچری و مولدسازی به کار می‌روند. به عنوان مثال، در تکثیر ماهیان خاویاری، از روش‌های القای هورمونی برای تحریک تخم‌ریزی و افزایش بازدهی استفاده می‌شود. در مزارع میگو، برنامه‌های اصلاح نژاد و گزینش مولدها بر اساس شاخص‌های رشد و مقاومت به بیماری انجام می‌شود.
استفاده از هچری‌های مداربسته (RAS) نیز تحولی بزرگ در صنعت ایجاد کرده است. این سیستم‌ها امکان کنترل کامل محیط پرورش، کاهش مصرف آب و به حداقل رساندن خطر انتقال بیماری را فراهم می‌کند.
چالش‌ها و راهکارها در هچری و مولدسازی
کمبود مولدهای سالم و باکیفیت، وابستگی به واردات مولد، ضعف در مدیریت بهداشت، کمبود نیروی انسانی متخصص و هزینه‌های بالای راه‌اندازی هچری‌های پیشرفته از مهم‌ترین چالش‌های این بخش است. برای رفع این موانع، سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه، تربیت نیروی متخصص، گسترش مراکز مولدسازی بومی و حمایت از بخش خصوصی ضروری است.
